تاریخچه آجرسنتی رنگی در معماری ایرانی + رنگبندی آجرسنتی
اولین آجرسنتی رنگی، چه رنگی بود؟ کی و چگونه تولید شد؟ هم اکنون آجرهای سنتی در چند رنگ تولید می‌شوند؟ آیا آجر رنگی، نپخته‌تر و کم کیفیت‌تر از آجر سفید است؟ چرا آجرهای باستانی، سرخ‌رنگ هستند؟ آجرهای باستانی بادوام‌تر هستند یا آجرهای سنتی کنونی؟ آیا استفاده از آجرنمای سنّتی در بناها به معنای دوام نما، به مثابه ابنیه تاریخی است؟ چرا تولید آجرهای بهمنی دورنگ مرسوم در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ متوقف شد؟
با ما همراه باشید تا ردّ آجر سنتی رنگی در معماری ایران را گرفته و دنبال کنیم. همچنین به سوالهای فوق پاسخ دهیم:
تولد اولین آجر حنایی ایرانی بعد از ۷۰۰ سال وقفه
« استاد علیرضا حیدری» در اوایل دهه ۷۰ موفق شد پس از دو سال آزمایشهای متعدد، اولین آجر سنتی رنگی با رنگ حنایی طبیعی را پس از صدها سال وقفه، تولید کند و جان دوباره‌ای به صنعت آجر و معماری ایران ببخشد.
پیش از آن آجرهای سنتی تنها در دو رنگ نزدیک به هم کرم (به اصطلاح رایج، سفید) و زرد (به اصطلاح رایج، بهی) تولید می‌شد. البته در یک دوره ۱۵ تا ۲۰ ساله اجر ابلق نیز تولید می‌شد که بعدها تولید آن متوقف شد و در ادامه مفصلاً به آن خواهیم پرداخت.
در اواخر دهه ۶۰، کمبود تنوع رنگی در بازار آجرسنتی، موجب شده بود که این بازار به شدت از رونق بیفتد. این در حالی است که آجرسنتی از بالاترین کیفیتها در میان انواع آجر برخوردار است؛ البته اگر به صورت اصولی تهیه شود.
همچنین آجر سنتی، جزو صنایع دستی در حیطه ساختمانی است و از رونق افتادن آن یک صدمه به معماری ملی محسوب می‌شد.
آیا واقعا ۳۰سال پیش آجر رنگی نداشتیم؟
آیا واقعا اولین آجر حنایی، حدود ۳۰ سال پیش تولید شده است؟ یعنی ما پیش از این تاریخ، آجر رنگی نداشته‌ایم؟ اگر اینطور است چرا اصولا همه ما آجر را به رنگ «آجری» می‌شناسیم؟
در جواب این سوال باید گفت که در اینجا باید آجرهای ماشینی را از آجرهای سنتی و دستساز تفکیک کنیم و همچنین آجرهایی را که با اضافه شدن رنگدانه، رنگی می‌شوند با آجرهایی که به صورت طبیعی و بدون استفاده از هیچ ماده افزودنی، رنگی می‌شوند تفکیک کنیم.
اولین آجر غیر ماشینی تمام حنایی رنگ که به صورت طبیعی و بدون هیچ ماده افزودنی، ساخته شد در اوایل دهه ۷۰ بود و پیش از آن آجر تمام حنایی را تنها در ابنیه تاریخی شاهد هستیم. و اینجاست که سوال دوم مطرح می‌شود:
چرا ۷۰۰ سال وقفه در تولید آجر حنایی
چرا در حالیکه ما در بناهای تاریخی شاهد آجرهای حنایی رنگ هستیم اما بیش از ۷۰۰ سال بود که آجرهای سنتی تنها در رنگهای بهی (تقریبا زردرنگ) و سفید(تقریبا کرم‌رنگ و روشن‌تر از بهی) تولید می‌شد. علت این وقفه چه بود؟
مگر دانش آجرپزی در گذشته‌های دور (۷۰۰-۸۰۰ سال پیش)، کامل‌تر از سالهای اخیر بوده که توان تولید آجر رنگی را داشته در حالیکه در دوران معاصر و تا ۳۰ سال پیش چنین آجری در ایران تولید نمی‌شد؟
ما این سوال را از آقای «ابوالفضل حیدری» از مدیران «مجموعه آجر سنتی حیدری» و فرزند «استاد علیرضا حیدری» پرسیدیم. ایشان (با توجه به وجه اشتراک نحوه تولید کنونی آجرسنتی قرمز در مجموعه حیدری و نحوه احتمالی پخت آجرهای قدیمی) وجود رطوبت و اکسید آهن در مواد سوختنی کوره قدیم (همچون هیزم و فضولات حیوانی) و نیز ملایم و طولانی بودن زمان پخت را دلیل قرمز رنگ شدن آجرهای قدیمی دانستند. جواب ایشان را با هم بخوانیم:
یکی از دلایل قرمز بودن آجرهای بسیار قدیمی ( حدود هزار سال، ۱۵۰۰ سال یا حتی ۲۰۰۰ سال پیش) استفاده از فضولات حیوانی، هیزم، بوته‌ها و خار و خاشاکی بوده که قطعاً حاوی عنصر آهن بوده‌اند. همچنین قطعاً همه هیزمهایی که در کوره ریخته می‌شدند، خشک نبوده و برخی از آنها تر بوده‌اند و رطوبت داشته‌اند.
بنابراین دلیل اصلی قرمز بودن آجرهای بسیار قدیمی، وجود آهن و رطوبت در هیزم، چوب، خار و خاشاک، بوته ها و فضولات حیوانی است.
آقای «ابوالفضل حیدری» در ادامه، در خصوص وجه مشترک چنین فرضیه ای با روش پخت تلفیقی ابداع شده توسط «استاد علیرضا حیدری» گفت: در روش آجرپزی با سوخت تلفیقی که اوایل دهه ۷۰ توسط پدر ابداع شده و هم اکنون نیز در مجموعه «آجرسنتی حیدری» برای تولید آجرهای قرمز استفاده می‌شود، از سوخت مازوت(نفت کوره)، گازوییل و گاز همراه با آب استفاده می‌شود و رطوبت بالای داخل کوره، موجب تولید اکسید آهن می‌شود که در حرارت بالای کوره، به آجر نفوذ کرده و موجب قرمز شدن آن می‌شود.
وی با بیان اینکه قطعا در گذشته دور، رطوبت موجود در هیزم، نقش به سزایی در به وجود آمدن آجرهای قدیمی قرمز داشته است، افزود: زیاد بالا نبودن حرارت نیز در قرمز رنگ شدن آجر موثر بوده است. زیرا وقتی حرارت کوره به قدری بالاست که آجر ذوب می‌شود و به اصطلاح جوش می‌آورد، رنگ آن سفید می‌شود و از آنجا که نوع سوخت کوره‌های قدیم آنقدر قدرتمند نبوده که آجر را به دمای بسیار بالا برساند بنابراین رنگش سفید نمی‌شده است.
بنابراین اگر در کوره‌های آجرپزی هزاران سال پیش نیز، میزان حرارت کوره به حرارت کوره‌های امروزی می‌رسید، آجرهای تخلیه شده از آن کوره‌ها نیز سفید می‌شدند.
علت دوام آجرهای باستانی با وجود بالا نبودن حرارت کوره
گفتیم که یکی از علل قرمز بودن آجرهای قدیمی آن است که حرارت کوره در کوره های آجرپزی قدیمی آنقدر بالا نمی‌رفته است که آجر به حالت جوش برسد. پس چطور این آجرها با وجودی که حرارت بالایی نمی‌دیدند می توانستند از دوام بالا برخوردار باشند؟ جواب این است که طولانی بودن زمان حرارت دیدن آجر تا حدودی کمی میزان حرارت را جبران می‌کرده است به طوریکه که گاه کوره‌های قدیمی۵- ۶ماه مداوم روشن بوده‌اند.
مقایسه کیفیت آجرهای قرمز قدیمی و آجر قرمز حیدری
مصطلح هست که «هرچیزی قدیمی‌اش خوب است» شاید به خاطر اینکه در گذشته وقت و حوصله بیشتری برای انجام کارها صرف می‌شده است. اما آیا این سخن در مورد آجرهای سنتی نیز درست است؟ آیا کیفیت آجرهای موجود در ابنیه تاریخی بهتر از کیفیت آجرهای سنتی کنونی است؟
جواب این سوال دست کم در مورد آجرهای سنتی حیدری، خیر است. زیرا آجرهای رنگی حیدری برخلاف آجرهای رنگی قدیمی، علاوه بر اینکه متحمل حرارت بالای کوره می‌شوند(به جهت قدرتمند بودن سوخت کوره نسبت به کوره‌های قدیمی) زمان طولانی نیز در برابر حرارت باقی می‌مانند. در حالیکه در بسیاری از آجر‌پزی‌ها زمان حرارت دیدن آجرهای سنتی ۵ روز است، آجرهای حیدری بیش از ۲۰ روز در کوره روشن حرارت می‌بینند.
همچنین گفتنی است گرچه هنوز ۱۰۰۰ سال زمان بر آجرهای حنایی حیدری که تازه ۳۰ سال پیش تولید شده‌اند، نگذشته است اما به برکت فناوری‌های نوین، آزمایشهایی وجود دارد که می‌تواند نقش طول زمان را ایفا کند.
از آنجا که یکی از دلایل سوق پیدا کردن استاد حیدری به سمت تولید آجر حنایی، سفارش سفارت انگلستان برای دیوارکشی باغ سفارت بود، بنابراین انگلیسی‌ها آجر حنایی تولید شده در مجموعه آجرسنتی حیدری را به انگلستان برده و مورد آزمایش قرار دادند و دوام آن را ۱۰۰۰ سال عنوان کردند. آنها حتی به استاد حیدری پیشنهاد دادند که به انگلستان مهاجرت کند و تحت حمایت آنها به تولید آجر رنگی در آن کشور بپردازد که البته استاد نپذیرفتند.
آیا دوام آجر رنگی کمتر از آجر سفید است؟
شاید برایتان جالب باشد بدانید که معماران قدیمی به آجر قرمز، آجر نپخته می‌گفتند و معتقد بودند که این آجرها به دلیل اینکه حرارت کافی ندیده‌اند کیفیت مطلوبی ندارند.
آیا با چنین استدلالی می‌توان گفت که آجرهای سفید به جهت اینکه متحمل حرارت بالاتری شده‌اند بادوام‌تر از آجرهای رنگی هستند؟ و اینکه آجرهای رنگی در برابر آجرسفید، نپخته محسوب می‌شوند؟
شاید این استدلال در مورد آجرهایی که در کوره‌های قدیمی پخته می‌شدند درست باشد اما دست کم در مورد آجرهای سنتی حیدری درست نیست زیرا اصولا علت رنگی شدن آجرهای حیدری در ارتباط با کم و زیادی حرارت نیست. بلکه بیشتر به سوخت تلفیقی استاد حیدری مربوط است که موجب تولید شعله‌های رنگی و نفوذ رنگهای متنوع به آجر می‌شود. بنابراین آجرهای رنگی حیدری نیز به اندازه آجرهای سفید از پخت حداکثری برخوردار می‌شوند و به همان اندازه بادوام هستند.
گفتنی است “پخت حداکثری” یکی از کلیدی‌ترین مولفه‌ها در تولید آجر سنتی است زیرا هم موجب دوام و استحکام آجر می‌شود و هم موجب قابلیت جذب‌آب تنظیم‌شده آن. و این قابلیت اخیر است که موجب چسبندگی خوب آجر با ملات و نیز توان آجر سنتی در ایفای نقش عایق حرارتی بودن، می‌شود.
مقایسه رنگ آجرهای قرمز باستانی و آجرهای حنایی کنونی
آیا ثبات رنگ آجرهای رنگی قدیمی موجود در ابنیه تاریخی در برابر برف و آفتاب و باد و باران بیشتر از آجرهای جدید تولید مجموعه حیدری است؟
جواب این سوال، خیر است. آجرهای سنتی تولیدی با روش ابداعی استاد حیدری به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی، تغییر رنگ نمی‌دهند. در این روش، رنگ گرفتن آجر توسط قدرت بالای نفت کوره و سوخت تلفیقی و ترکیبی، انجام می‌شود و لذا رنگ حاصله با رنگ آجرهای قدیمی که با سوخت و روش متفاوتی، تولید می‌شدند، متفاوت است. رنگ قرمز آجرها در این روش، در واقع یک رنگ حنایی شاد و زیباتر از رنگ قرمز آجرهای قدیمی است.
آجرهای رنگی تولید شده با روش ابداعی استاد حیدری، علاوه بر ثبات رنگ، از دوام مثال‌زدنی نیز برخوردار هستند.
داستان آجرهای ابلق دهه‌های ۴۰ و ۵۰
گفتیم که اولین آجرسنتی تمام‌حنایی بعد از ۷۰۰-۸۰۰ سال وقفه، توسط استاد حیدری تولید شد اما سوال دیگر این است که اگر رنگ حنایی آجر در دهه ۷۰ توسط استاد حیدری، به دست آمده است پس چگونه است که ما در بناهایی که متعلق به دهه ۴۰ و ۵۰ هستند شاهد رنگ حنایی هستیم؟
گرچه این رنگهای حنایی در آجرهای دورنگ دیده می‌شوند که نیمی از آجر حنایی و نیم دیگر بهی است اما به هر حال آیا این به معنی وجود و امکان تولید آجر تمام حنایی(یا به اصطلاح بغل‌قرمز) نبوده است؟
جواب این است که این آجرها با کوره آلمانی(هوفمن)و دانش آلمانی تولید می‌شدند و وقتی صاحب کارخانه در سالهای اول انقلاب از ایران مهاجرت کرد، این کارخانه تعطیل شد.
همچنین سوخت مورد استفاده کوره در تولید این آجرها ذغال سنگ بود که هم گران بود و هم بعدها توسط محیط زیست استفاده از آن ممنوع شد زیرا بسیار آلاینده بود.
چرا از روش تولید آجر بهمنی برای تولید آجرحنایی استفاده نشد؟
آجرهای ابلق تولیدی در دهه های ۴۰ و ۵۰، مشهور به آجرهای بهمنی(بهمن نام پسر صاحب کارخانه بود) بسیار باکیفیت بودند به طوریکه تا این زمان مثل روز اولِ تولید، جلوه و زیبایی دارند. بعدها چندین کارخانه سعی کردند که آجربهمنی تولید کنند اما در این کار موفق نبودند.
استاد حیدری هنگامیکه تصمیم به تولید آجر حنایی گرفتند به روش مذکور فکر نکردند گرچه قبلا در آن کارخانه کار کرده بودند و با روش تولید آجرهای آن آشنایی داشتند. علت آن بود که هم دانش تولید آجر بهمنی، مربوط به ایران و بومی نبود و هم تاسیس کوره‌های هوفمن آلمان هزینه بر و زمان‌بر بود(کوره هوفمن مجموعه ای از ۴۰ کوره در یک زمین بیضی شکل است که این کوره‌ها باید کنار یکدیگر قرار داشته باشند).همچنین استفاده از سوخت ذغال سنگ عملا غیر ممکن بوده است.
اما احتمالا بزرگترین دلیل برای ادامه ندادن روش آلمانی، این بود که استاد در توان خودش می دید که بتواند با تکیه بر دانش و تجربه ۳۰ ساله اش با همان امکانات موجود در آجرپزی حیدری، آجر رنگی تولید کند یا دست کم احتمال موفقیت را آنقدر پررنگ می‌دید که برای آن تلاش کند. حتی اگر موفق نمی‌شد به دانش و تجربه اش در زمینه آجر سنتی، افزوده شده بود و این خودش یک موفقیت بود. چنین طرز فکری، رویکرد کسانی‌است که در کارشان بِرَند می‌شوند.
داستان کلید خوردن تولید اولین آجر حنایی
همزمان شدن چند نیاز و سفارش در اوایل دهه ۷۰ موجب شد که استاد حیدری عزمشان را برای تولید آجر سنتی رنگی جزم کنند. آن نیازها و سفارش‌ها عبارت بودند از:
- پیگیریهای کارشناسان و معمارانی همچون ریاست وقت میراث فرهنگی؛جناب آقای مهندس بهشتی، مهندس محب‌علی، مهندس دهقان، مهندس تهرانی، خانم مهندس شیبانی، شادروان دکتر آیت الله زاده شیرازی، مرحوم استاد حاج اصغر شعرباف (معمار تجربی)، مهندس کبیری نیا، مهندس ضماعی‌فر و معمار نظری.
این عزیزان در ماجرای تولید آجرهای سنتی رنگی، ضمن ابراز پیگیری و اشتیاق خود، همراه و در کنار مجموعه آجر سنتی حیدری و به نوعی حامی مجموعه بودند. - ۲- مهندسان و معماران بسیاری نیز از بخش خصوصی به جدّ پیگیر تولید آجرهای رنگی تمام حنایی( به اصطلاح بغل قرمز) بودند از جمله مهندس یغمائی، مرحوم مهندس جوانمرد بزرگ، مهندس نجات‌بخش، مهندس فیروز فیروز، مهندس نیکبخت، مهندس پاسبانی، مهندس علیاری، مهندس دهقان و بسیاری دیگر از علاقه‌مندان به معماری اصیل ایرانی که نامشان در ذهن نیست.
- ۳- سفارش میراث فرهنگی برای تولید آجرهای رنگی جهت مرمت بناهای تاریخی کاروانسرای شاه عباسی کرج و مسجد جامع ورامین. از آنجا که آجرهای قدیمی، قرمز هستند بنابراین برای بازسازی این بناها نیاز به تولید آجرهای رنگی بود نه آجرهای زرد و بهی یا خالدار وابلق.
- ۴- پروژه دیوارکشی باغ سفارت انگلستان
- این‌گونه شد که استاد حیدری اقدام به امتحان روشهای مختلف تولید حرارت و شعله در کوره، با سوختهای ترکیبی مختلف کردند. بعد از حدود یک سال و نیم تا ۲ سال آن آزمایشها نتیجه داد و تولید آجرسنتی حنایی بعد از ۷۰۰ سال وقفه، آغاز شد.
نحوه تولید آجر حنایی
استاد برای تولید آجر حنایی نه تنها سوخت کوره را تغییر داد و سوخت تلفیقی شامل سوخت مازوت (نفت کوره)، گازوییل و گاز همراه با آب را ابداع کرد بلکه نحوه چیدن آجرهای خام در کوره را نیز تغییر داد و روش جدیدی به نام «تخت‌چینی» ابداع کرد.
پیش از آن از روش “انبارچینی” برای چیدن کوره استفاده می‌شد. حتی هم اکنون نیز در سایر کوره‌پزی‌ها از همین روش استفاده می‌شود و روش تخت‌چینی منحصر به مجموعه آجرسنتی حیدری است. در این روش آجرها به صورت لانه زنبوری چیده می‌شوند تا حرارت بتواند در اطراف آجر بچرخد و رنگ یکنواخت برای آجر حاصل شود.
از آنجا که چیدن آجرهای خام بدون استفاده از ملات به شکل لانه‌زنبوری مشکل است استفاده از این روش نیاز به آموزش دارد و یک امر تخصصی است. کوره‌چین‌های مجموعه آجرسنتی حیدری در این خصوص آموزش دیده اند.
مثلا یکی از نکاتی که در این چیدمان باید در نظر گرفته شود این است که آجرها پس از حرارت دیدن قدری جمع‌تر می‌شوند بنابراین برای جلوگیری از ایجاد مشکل، در برخی از بخشهای چیدمان این دیواره حاصل از قالبهای خام آجر، از آجر پخته استفاده می‌شود.
رنگبندی آجر سنتی
پس از تولید آجر سنتی حنایی، تعدد رنگها در بازار آجر سنتی افزایش یافت و هم اکنون آجرهای سنتی در ۱۰ رنگ تولید می‌شوند. این رنگها عبارتند از: بنفش روشن، بنفش تیره(کبود)، حنایی (روشن، متوسط، تیره)، خاکی، بهی، سفید (بهی روشن)، سفیدگلبهی و ابلق(دورنگ).
آجرهای سنتی حیدری دارای رنگ طبیعی هستند و به هیچ عنوان تغییر نمی‌کنند. همچنین این آجرها در ابعاد و اشکال مختلف قزاقی، نیمه، پلاک، ختایی، نظامی، چهارگوش سفارشی،دورستونی، هلالی و نقش برجسته تولید می‌شوند.
شرحی بر رونق دوباره صنعت آجر در ایران
زمانی که روش ابداعی استاد حیدری جواب داد و آجرهای حنایی تولید و برای پروژه مرمت میراث فرهنگی و دیوارکشی باغ سفارت انگلستان (در قلهک خیابان شریعتی) بارگیری می‌شدند، پروژه دیگری نیز کلید خورد و آن پروژه موزه رفسنجان بود. سفارش این پروژه توسط خود آقای رفسنجانی (رییس جمهور وقت) به استاد حیدری داده شده بود و پیگیریهای آن نیز توسط شرکت کیسون با نمایندگی آقای مهندس دهقان و آقای محسن هاشمی صورت می‌گرفت.
این پروژه‌ها و نیز پروژه مهندس نیکبخت تقریبا همزمان و با فاصله بسیار کم اتفاق افتادند.
بر خلاف سه پروژه باغ سفارت، ابنیه تاریخی میراث فرهنگی و موزه رفسنجان، که دولتی بودند، پروژه مهندس نیکبخت، شخصی بود و در واقع اولین پروژه شخصی بود که در آن از آجر سنتی رنگی استفاده می‌شد.
آقای مهندس نیکبخت طراحی نمای یک ساختمان در خیابان مقدس اردبیلی( رو به روی خانه سالمندان زعفرانیه ) را با استفاده از آجر سنتی قرمز انجام دادند و این اولین ساختمان شخصی با نمای آجری قرمز در ایران بود. اتفاقا همین پروژه، برنده چند جایزه معماری نیز شد.
به دنبال این پروژه‌ها بود که شاهد استقبال و اقبال عامه مردم، معماران خوش‌ذوق و حتی امروزی و کلاسیک‌کار از آجر سنتی رنگی بودیم و صنعت آجر، رونق گرفت.
علت استقبال از آجر رنگی و حنایی
یک دوره طولانی مدت بود که معماری ایران از آجر فاصله گرفته و متوجه سنگهای سرد و گاه بی‌کیفیت شده بود.
در چنین بستری، عرضه آجرهای رنگی که می توانست جلوه های نو و خلاقانه‌ای بیافریند به نوعی انقلاب در صنعت آجر و متعاقباً معماری ایرانی محسوب می‌شد. به همین دلیل است که مهندس امامی و مهندس یغمایی، کاری که استاد حیدری انجام دادند را جهادی در رابطه با معماری ایران می‌دانند و معتقد هستند که ایشان صنعت آجر ایران و معماری ایرانی را متحول کرده است.
خوب است برای روشن‌تر شدن آن موقعیت، بخشی از صحبتهای آقای ابوالفضل حیدری، فرزند استاد را در خصوص آن دوران بشنویم:
« تقریبا اواخر دهه ۶۰ تا اواسط دهه هفتاد، ۸۰-۹۰ درصد تولیدکننده های آجر قزاقی تعطیل کردند و جمع کردند و رفتند سراغ آجرهای دوغابی یا ماشینی یا آجرهای پلاک ماشینی. اتفاقا ما هم در یک برهه ای آجر دوغابی تولید کردیم و الان هم نمونه‌هایش هست با همان آرم حیدری. گرچه پدر بسیار مخالف این کار بود چون واقعا نسبت به آجر سنتی، بسیار بی‌کیفیت و بی ارزش بودند.
واقعا آن سالها دیگر آجر قزاقی داشت از مد می یفتاد. یادم هست اواخر آن دوران، آجر قزاقی سفید تولید می‌کردیم و شاید در حدود ۴ ملیون قالب آجر پخته و نزدیک ۴تا۵ ملیون قالب خشت خام انبارشده داشتیم اما مشتری نداشتند.»
با شنیدن این سخنان بهتر متوجه می‌شویم که چرا بسیاری استاد «علیرضا حیدری» را به عنوان پدر آجر سنتی ایران می‌شناسند و اینکه چرا دکتر افروند، از باستان‌شناسان میراث فرهنگی، در حال ثبت این لقب برای استاد و نیز ثبت اقدام ایشان (تولید آجر رنگی با دانش و کوره ایرانی) به عنوان یک اقدام ملی هنری، می‌باشد.
گفتنی است در سالهای اخیر دکتر «غدیر افروند» از باستان‌شناسان فعال و متعصب در مقوله آثار تاریخی و فرهنگی کشور با حمایتهای معنوی و پیگیریهای دلسوزانه خود همواره در صدد حمایت از مجموعه آجرسنتی حیدری بوده‌اند تا این مجموعه بتواند به تولید با روش اصولی ادامه دهد و با وجود سختیهای فراوان، در این رویکرد تولیدی پایدار باقی بماند.
ایشان همواره از طریق فرمانداری شهرستان پاکدشت، پخش فرآورده های نفتی، و دیگر سازمانها و ادارات مرتبط، به رفع مشکلات مجموعه آجر سنتی حیدری کمک کرده و قوت قلبی برای اعضای مجموعه حیدری از کارفرما تا پرسنل بوده و هستند.