آیا از آجر سنتی می‌توان در نمای مدرن استفاده کرد؟
آجر سنتی، در همه نوع سبک معماری و نمای خارجی و نیز هر سبکی از دکوراسیون خانه و نمای داخلی استفاده می‌شود و به تنهایی یا در کنار سایر متریال‌هایی که در نما به کار می‌روند، زیبایی می‌آفریند.
در ادامه مقاله به تفصیل، در مورد مزیتهای آجر سنتی به عنوان یک آجر نما صحبت خواهیم کرد.
چرا آجر سنتی با هر سبکی از نما، متناسب است؟
آجر سنتی، ظاهر بسیار مرتب و زیبایی دارد و از آنجا که با گل طبیعی درست می‌شود، زیبایی آن نیز طبیعی و روح‌نواز است.
آجر سنتی را از نظر زیبایی‌شناختی، می‌توان با چوب مقایسه کرد، چرا که هر دو برآمده از طبیعت هستند و زیبایی طبیعی دارند.
شاید فکر کنید که آجر سنتی تنها مناسب استفاده در فضاهای سنتی مثل رستوران‌های سنتی، هتل‌های سنتی، خانه‌باغ ها و فضاهای این‌چنینی است اما در واقع آجر سنتی با هر سبکی از نما (حتی مدرن)همخوانی دارد.
همانطور که چوب را می‌توان در هر نوع طراحی داخلی به کار برد و زیبایی آفرید، آجر سنتی نیز با هر نوع طراحی داخلی و نمای خارجی همخوان می‌شود و نیز ترکیب آن با هر متریال دیگری که در نما به کار می‌رود اعم از سنگ، چوب، شیشه، کامپوزیت و… با هماهنگی و هارمونی همراه خواهد بود یکی از علل ایجاد کننده این هماهنگی، تنوع رنگی و سایز آجر سنتی است که دست معمار را در ایجاد هارمونی بین رنگ مصالح به کار رفته در نما و نحوه و درصد ترکیب آنها باز می‌گذارد.
پسوند سنّتی، در عنوان “آجر سنّتی” به چه چیزی دلالت دارد؟
آیا پسوند سنتی، در عنوان “آجر سنتی“، به معنای عدم هماهنگی این نوع آجر با نمای مدرن است؟ استفاده از صفت سنّتی برای آجرسنتی به این معنی نیست که این آجر در تقابل با فضاهای مدرن قرار می‌گیرد. آجر سنتی با ظاهر مرتب و رنگها و سایزهای متنوع آن، یکی از انواع مصالح برای نماست که می‌تواند در هر نمایی مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده از کلمه سنتی در مورد آجر سنّتی در واقع به قدمت نحوه تهیه این نوع آجر اشاره دارد و به این معنی است که نحوه ساخت آجر همچون گذشته به روش دستی و بدون دخالت ماشین انجام می‌شود. گرچه بسیاری از عوامل متعددی که در تهیه آجر سنتی دخالت دارند نسبت به گذشته تغییر کرده‌اند اما مراحل تهیه آجر مانند گذشته و به اصطلاح سنتی است.
برتری آجر سنتی امروز نسبت به گذشته
یکی از مولفه‌های مربوط به تولید آجر سنتی که در طول زمان تغییر کرده است، سوخت کوره است.
در گذشته‌ی دور برای سوخت کوره از هیزم و فضولات حیوانی استفاده می‌شده است. در گذشته نزدیک‌تر مثلا طی دهه‌های ۱۳۱۰ تا اوایل دهه ۱۳۶۰، از فضولات حیوانی، خاک اره و ضایعات پنبه که به نفت کوره و مازوت آغشته می شدند، در کوره‌های پخت آجر استفاده می‌شد. امروزه استفاده از سوخت قدرتمند نفت کوره به همراه گاز صنعتی، امکان پخت آجر در دمای بالاتر و افزایش کیفیت آجر نسبت به آجرهای قدیمی را فراهم کرده است.
مزیتهای استفاده از آجر سنتی در نما
آجر سنتی هم زیبایی طبیعی دارد و هم دوام بالا. اما این دو تنها دلایل محبوب بودن آجر نمای سنتی نیستند. در اینجا بیش از ۱۰ مزیت را برای آجرنمای سنتی برشمرده‌ایم:
زیبایی طبیعی آجر به جهت طبیعی بودن جنس و رنگ
تنوع سایز آجر به جهت دست‌ساز بودن آن
امکان تولید آجر در سایز سفارشی
تنوع رنگ آجر ضمن طبیعی بودن رنگها
متناسب بودن سایز آجر با دست آدمی
بالا بودن سرعت نصب به دلیل بالا
دوام بالای آجر حتی تا ۱۰۰ و ۲۰۰ سال
قابلیت عایق حرارتی و عایق صوتی بودن
مقاومت بسیار بالا در برابر آتش‌سوزی
عدم سقوط اجر از نما به جهت پیوسته شدن آجر با ملات
امکان تولید آجر با نقوش متنوع از جمله نقوش برجسته
امکان لعاب رنگی دادن تمام یا قسمتی از آجر
گرم بودن طبیعت آجر که موجب القای حس زندگی می‌شود
هماهنگی آجر سنتی با روح معماری ایرانی و هویت ایرانی
امکان استفاده ترکیبی از آجر همراه با سایر مصالح نما
امکان نوسازی آجر ۱۰۰ ساله با کمی سنگ‌فرز کردن
چرا آجر سنتی قرنهاست که از مد نیفتاده است؟
در گذشته، دست بشر در تولید مصالح متنوع نما بسته بوده است اما امروزه با وجود انواع مصالح نمای ماشینی و طبیعی، چطور هنوز آجر سنتی توانسته است با قدرت، موجودیت و جایگاه خود را در میان انواع مصالح نما حفظ کند؟
آجر سنتی از گل درست شده است، گلی از جنس خاک رس. بنابراین آجر سنتی مثل سنگ و چوب یک ماده طبیعی است که زیبایی و روحنوازی مواد طبیعی را دارد. از سوی دیگر این نوع آجر به جهت فرآوری خاک آجر، ورز خوردن گل آجر و حرارت دیدن کافی آن، منسجم و مستحکم شده است.
همانطور که از چوب در هر نوع معماری و دکوراسیونی می‌توان استفاده کرد آجر سنتی نیز همین ویژگی را دارد و هر دو به جهت اینکه از جنس طبیعت هستند، از مد نمی‌افتند و حس خوب طبیعی و بی‌غل و غش و بی‌دغدغه و رها و آرام بودن را القا می‌کنند.
آجر سنتی از نظر زیبایی شناختی، به علت طبیعی بودن و همنوایی با گرما و روح زندگی و هویت و معماری ایرانی از مد نمی‌افتد اما طبیعتا تنها زیبایی، برای دوام موجودیت یک جنس در بازار پر رقابت کنونی کافی نیست و این مزیتهای پرشمار آجر نمای سنتی از جمله دوام فوق‌العاده بالای آن است که پشت و پشتوانه زیبایی ظاهری آن شده است و فروش آن را در بازار متنوع ساختمانی امروز تضمین کرده است.
تفاوت نماکاری با سنگ و نماکاری با آجر سنّتی
چرا هنگامی که از زیبایی طبیعی آجر سنتی حرف می‌زدیم آن را با چوب مقایسه کردیم و نه با سنگ؟ و این در حالی است که از سنگ بیش از چوب در نمای خارجی ساختمانها استفاده می‌شود؟
با کمی تامل جواب مشخص می‌شود و آن این است که آجر همچون چوب، طبیعتی گرم و دلنشین دارد در حالیکه طبیعت سنگ، سرد است و افراط در استفاده از سنگ در نمای خارجی ساختمان و معماری داخلی خانه، حس سردی و خاموشی را القا می‌کند و با روح خانه که قرار است محل زندگی و کانونی گرم و راحت و دنج باشد، منافات دارد.
خوشبختانه امروزه بسیاری از ساختمانها که پیش از این نمای خارجی آنها کاملا با سنگ کار می‌شد به صورت ترکیبی از سنگ و آجر کار می‌شوند و استفاده از آجر با طبیعت گرم و رنگهای گرم تا حدود زیادی، حس سرد سنگی نما را تعدیل می‌کند.
آجر نفیس، شنیده بودی!
آجر سنتی در واقع یک اثر هنری و کار دست آجرسازان سختکوش است که دوام و طبیعت و زیبایی را قالب می‌زنند و به اثری کاربردی در زندگی روزمره ما تبدیل می‌کنند و درست به همین دلیل نفیس است.
آجرهایی که در نمای ساختمان کنار هم چیده می‌شوند درست مثل گره‌های قالی که در کنار هم نشانده می‌شوند یک لباس دستباف و ارزشمند ارایه می‌دهند، اولی برای پوشاندن کف و زمین ساختمان و دومی برای پوشاندن دیوارهای خارجی و داخلی آن.
برخی تصورات اشتباه در مورد آجر سنتی
اغلب، تصوری که ما از آجر داریم مکعب مستطیل‌هایی با رنگهای مصنوعی و ظاهر کج و معوج است که در بدنه ساختمان استفاده شده‌اند و سپس ساختمان بدون نماکاری رها شده است.
یا تصور ما از نمای آجری، اغلب متوجه آجرهای زرد رنگ ماشینی با تنها یک رنگ یا حداکثر دو رنگ است که با طرح و سایز ثابت در بسیاری از نماهای آجری کار شده‌اند.
درست به دلایلی شبیه آنچه در پاراگراف‌های بالا ذکر شد، ممکن است تصور اولیه ما از نمای ساختمانی با آجر سنتی کاملا اشتباه باشد.
آجر سنتی ظاهر کاملا مرتب، مسطح و زیبایی دارد و بافت همگن، منسجم و مستحکم آن، تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد و به واقع یک اثر هنری است. حتی یک فرد معمولی که شناختی از آجر ندارد، متوجه زیبایی و خاص بودن آجر سنتی می‌شود.
مقایسه آجر سنتی و آجر ماشینی
شاید تصویری که از آجرهای سنتی و ماشینی در وهله اول در ذهن شما شکل می‌گیرد آن باشد که آجرهای ماشینی، تر و تمیزتر و مرتب‌تر هستند؛ در حالیکه این‌طور نیست. ظاهر این آجرها به هم شبیه است اما آجر سنتی زیبایی طبیعی دارد و آجر ماشینی فاقد این نوع زیبایی است. در این زمینه، مقایسه نوع زیبایی گُل طبیعی و گل مصنوعی گویا است. علاوه بر این، آجر سنتی از استحکام بسیار بیشتری برخوردار است و البته گران‌تر از آجر ماشینی نیز هست.
آجر سنتی چنانچه اصولی تهیه شده باشد بالای ۱۰۰ سال و حتی شاید تا ۲۰۰ سال دوام داشته باشد چنانچه مدرسه‌ای ۷۰ ساله در نیاوران تخریب شد و به توصیه استاد علیرضا حیدری دوباره از آجرهای سنتی استفاده شده در نمای مدرسه، در نما استفاده شد بدون اینکه ظاهر نما تغییر کند. گفتنی است حتی می‌توان با انجام جزئی و سطحی سنگ‌فرز، آجر سنتی را مشابه آجری سنتی‌ای نمود که تازه تولید شده است؛ البته به شرطی که آن آجر اصولی تهیه شده باشد.
در مورد نحوه اصولی تهیه آجر سنتی که مجموعه “آجر سنتی حیدری” همواره خود را متعهد به آن دانسته و می داند، در سایر مقاله‌ها به تفصیل صحبت شده است .
تفاوت آجر سنتی و آجر ماشینی شبیه تفاوت فرش ماشینی و فرش دستباف است که فرش دستباف نسبت به فرش ماشینی هم از ظرافت و زیبایی بیشتری برخوردار است و هم از آن برتر و نفیس‌تر است.
مزایای دست‌ساز بودن آجر سنتی برای استفاده در نما
نکته ای که نباید در اینجا از بیانش غافل شویم اهمیت ابعاد و طرح‌های آجر در اجرای نمای مدرن داخلی یا خارجی ساختمان است. از آنجا که آجرسنتی، دست‌ساز بشر است بنابراین مزیت مهمی که نسبت به اغلب مصالح مورد استفاده در نمای ساختمان دارد آن است که می‌توان آن را در هر طرح و ابعادی ساخت.
دست‌ساز بودن آجر این امکان را به سازنده می‌دهد که با استفاده از قالبهای طرحدار و ساده، انواع آجر را در ابعاد و طرح‌های متنوع و با نقوش برجسته متعدد تولید کند و یا به تمام یا بخشی از آجر، لعاب بدهد. از دیرباز استفاده از لعاب فیروزه ای برای قسمتی از آجر که در نما قرار می گیرد مرسوم بوده است که جلوه بسیار زیبایی ایجاد می‌کند.
همچنین می توان طرح‌های ساده یا گلدار روی سطح آجر کار کرد و با به کار بردن آن در نمای ساختمان، شگفتی آفرید. ساختمانی را در نظر بگیرید که نمای آن با آجرهای طرح کبریتی( آجرهایی که روی سطح آنها برجستگی‌های عمودی راه راه ایجاد می‌شود) کار شده و در بخشهایی از ساختمان مثلا قاب پنجره‌ها و میله تراس، از فلز مشکی استفاده شده است. احتمالا وقتی برای اولین بار چنین ساختمانی را می‌بینید آنقدر مدرن و متفاوت به نظرتان خواهد آمد که باورتان نخواهد شد که این نما با آجر سنتی کار شده است.
همانطور که گفته شد دست‌ساز بودن آجر موجب می‌شود که بتوان آن را در ابعاد مختلفی ساخت و انواع آجر ضخیم و نازک و پهن و کوچک و نقش برجسته و هلالی و ال و دور_ستونی و … را در رنگهای متعدد تولید کرد.
همچنین از آنجا که آجر را می‌توان در ابعادی ساخت که کار کردن با آن برای دست انسان راحت است همین خود یک مزیت در اجرای نما محسوب می‌شود و موجب افزایش سرعت کار می‌شود.
کلام آخر
مزایای ذکر شده برای آجر سنتی در این مقاله، به معمار این امکان را می‌دهد که با اجرای چیدمان‌های متفاوت آجرهای گوناگون، هزاران نقش بزند و مجال خلاقیت او را در نماکاری(از گره‌چینی‌های سنتی تا سبک مدرن ترکیب آجر با فضاهای خالی نورانی) تا بینهایت گسترش می‌دهد.
قابل ذکر است که تمام تصاویر قرار داده شده در مقاله مربوط به پروژه‌های اجرا شده با آجر سنتی حیدری است.
نوشته شده در هیات تحریریه مجموعه آجر سنتی حیدری
ویراستار: معصومه غنیان