خاک رس در ایران – مکان‌های استخراج، کاربردها و بهره‌برداری
خاک رس در مناطق مختلف دنبا وجود دارد و هر منطقه از جغرافیای زمین دارای خاک رس با ویژگیهای خاص خود بوده و کاربردهای مختلفی دارد.کشور ما هم از این نعمت به خوبی برخوردار و درمناطق مختلف انواع خاک رس با ویژگیهای بخصوص یافت میشود.
اما خاک رس هر منطقه ویژگیهای خود را دارد
در اینجا صرف نظر از استفاده های گوناگون از این حاک ،در صنایع گوناگون ، ازجمله کشاورزی ، فقط پیرامون مصارف صنف فخار ( آجر پزی ) ، کاربردها و ویژگیهای خاک رس برخی از مناطق کشور را مورد ارزیابی قرار میدهیم ،به طور مثال خاک مناطقی از ساوه ورامین و قم بدلیل وجود نمک در آن و درصد بیشتری از ماسه بادی نرم و زبر ، از چسبندگی کمتری بر خوردار است گرچه خاک این مناطق در صنعت کاشی و سرامیک کاربرد چندانی ندارد ولی جهت تولید آجرهای ماشینی یا دوغابی با نام پلاک واجر فشاری مورد استفاده قرار می‌گیرد ودلیل آن ، کفایت حرارت نسبتا” پایین جهت پخت این نوع از آجر بوده چرا که در دمای بالاتر و پخت مشابه آجر سنتی ، آجرهای پلاک (ماشینی )و آجر فشاری که از خاک مناطق ذکرشده تولید شده باشد توان تحمل این حد از حرارت را نداشته ودر زمان پخت با دمای بالاتر آجرهای در حال پخت ترک برداشته و یا خورد میشوند ؛ در مقابل خاک رس مناطقی از ملایر همدان و اصفهان دارای خاک رسی با درصد ماسه بادی کمتر دارای چسبندگی بهتری است که در صنعت تولید آجرهای فشاری و ماشینی و صنعت سفال گری کار برد مناسب تری دارند و در صورت ترکیب با خاک چسب دار قابلیت تولید آجر سنتی را خواهند داشت.
اگر بخواهیم خاک رس مناطق مختلف کشور را از نظر تجربی و فرمول های خاک شناسی بررسی کنیم، خاک رس منطقه خاوران تهران (پاکدشت ، خاتون آباد و منطقه رزن در همدان از خاک رس بی نظیری بهره مند بوده به طوریکه نمک و آهک موجود در آن تقریبا صفر بوده همچنین خاک این مناطق بدلیل عدم وجود خاک سوخته یا ماسه بادی در آن چسبندگی بالایی داشته و در صنایع مختلفی ازجمله تولید آجر بویژه آجرهای سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دلیل این ادعا هم وجود بیش از ۱۲۰ کارخانه تولید انواع آجر (کوره پزخانه ) از ده ها سال پیش و فعالیت مستمر آنها تا اوایل دهه نود و نیز استخراج و انتقال خاک رس این منطقه (خاوران ، فرون آباد ، خاتون آباد، )توسط شرکت‌های بزرگ چینی و ژاپنی به کشور های مذکور ، دلیل بر کیفیت بی نظیر خاک رس این منطقه است.
کاربرد خاک رس مناطق مختلف
این خاک در هر منطقه درصنایع مختلف کاربرد بخصوصی دارد مثلا” خاک مناطق کویری مثل یزد و مناطقی از اصفهان یا سمنان گرچه در تولیدآجرهای دستی وسنتی مناسب نیست ، اما در تولید انواع کاشی و سرامیک وآجرهای ماشینی کاربرد بسیار خوبی داشته که برندهای ممتاز مرتبط با کاشی و سرامیک و آجرهای ماشینی با استفاده از خاک این مناطق سال‌های متمادی در حال فعالیت هستند.
و اما به صورت ویژه خاک رس منطقه خاوران و خاتون آباد پاکدشت را مورد بررسی دقیق تر قرار میدهیم:
خاک منطقه خاتون آباد تهران در برخی از معادن تا عمق دوازده متر هم از کیفیت یکسان و خوبی برخوردار است در حالیکه همین خاک در مناطق ساوه ، قم ، ورامین ، سمنان و شمال کشور فقط تا عمق دو متری و حتی کمتر از آن از نظر ساختار با سطح آن برابری می‌کند به طور مثال خاک منطقه ورامین در عمق بیشتر از یک و نیم متر دارای ماسه بادی زبر و یا همین خاک قم در همین عمق دارای نمک بیشتری بوده وهمین موجب پوکی و چسبندگی ضعیف خاک این مناطق میشود ،در حالیکه خاک رس منطقه خاتون آباد و فرون آباد تهران حتی در عمق بیشتر از ده متر هم نمک نداشته و ماسه بادی ولو از نو نرم آن هم کمترین میزان ممکن را دارد.
یکی دیگر از ویژگیهای خاک رس منطقه مذکور قدرت چسبندگی بالای آن بوده ودر مقابل حرارت بسیار بالا تا درجه ذوب هم ممکن است آجر های تولید شده با این خاک متراکم شده ولی هرگز در بدنه آجر ترک و یا شکستگی بوجود نمی آید شاید همین ویژه گی هاس که شرکت های خارجی را ترقیب به خرید خاک رس از معادن این منطقه نموده است.
لازم به ذکر است، خاک رس منطقه خاوران تهران ، خاتون آباد پاکدشت از نظر قیمت در مقایسه با خاک رس ساوه ، ورامین و یا قم به طور میانگین در حدود ۸ برابر بیشتر بوده و دلیل آن هم همانطور که ذکر شد عدم وجود ناخالصی از قبیل نمک ، آهک، خاک رس سوخته و ماسه بادی زبر و همچنین چسبندگی بسیار بالا در خاک رس منطقه خاوران، خاتون آباد و نیز درجه ذوب بالای خاک رس منظقه مذکور میباشد.
و اما جا دارد به شما بگوییم که آجر سنتی حیدری نیز در منطقه خاتون آباد پاکدشت قرار دارد که می توانید از طریق لینک تماس با ما، آدرس کارخانه اصلی آجر سنتی حیدری را دریافت کنید.