انواع آجر ها و موارد کاربرد آنها
از انواع آجر ها می‌توان به آجر فشاری یا گری، آجر سفال، آجر سوراخ‌دار سفال، آجر ماشینی یا دوغابی(که تقریبا در دهه ۷۰ و ۸۰ تولید آنها به اوج رسید)، آجر نسوز و انواع آجرهای سنتی همچون: آجرهای قزاقی، نیمه و پلاک، اشاره کرد.
برخی از انواع آجر ها در بدنه ساختمان استفاده می‌شوند و برخی در نما استفاده می‌شوند و برخی دیگر همچون آجر سنتی قزاقی، را می‌توان در هر دو بخش استفاده کرد.
آجر نسوز
آجر نسوز از قدیم برای مصارف کوره‌های ریخته گری تولید می‌شده است. مثلا آجر نسوز در کوره های ریخته‌گری چدن، در کوره‌های ذوب شیشه، شیشه‌گری و امثال آن استفاده می‌شده است. به عنوان نمونه آجرسازی تهران که در جاده خاوران واقع هست از قدیم کار تولید آجرهای نسوز را انجام می‌داده است.
امروزه به اسم آجر نسوز انواعی از آجرهای ماشینی تولید می‌شود که شباهت به آجرهای نسوز دارد در صورتیکه به هیچ عنوان نه کیفیت آجرهای نسوز را دارد و نه کاربرد آنها را.
آجر فشاری یا گری
آجر فشاری یا گری با استفاده از قالبهای متحدالشکل که به هم چسبیده‌اند درست می‌شود. یعنی هر قالب ۴ یا ۵ خانه دارد که همزمان با هم پر می‌شوند برخلاف آجر قزاقی که قالب‌زنی آجر به صورت تک‌قالبه انجام می‌شود.
در ساخت آجر فشاری، نیازی به آن دقتی که برای تولید آجر قزاقی مصروف می‌شود، نیست. مثلاً در ساخت آجر فشاری برخلاف آجر قزاقی، گل به هیچ عنوان سرند نمی‌شود یا اینکه آبخوره از همان معدن گرفته می‌شود و سپس گل آماده شده و قالبگیری انجام می‌شود.
قالبهای آجر فشاری، پس از خشک شدن ،جمع آوری و دسته شده و وارد کوره هوفمن(آلمانی) می‌شود و در عرض ۲۴ تا ۳۶ ساعت نیز پخته می‌شود چون نیازی به پخت آنچنانی ندارد. در صورتی که آجر قزاقی باید بیش از ۲۰ روز در کوره بماند.
کاربرد آجر فشاری: دیوارکشی،سفت‌کاری، سقف یا طاق ضربی یعنی دو تا تیرآهن به موازات هم روی سقف خانه قرار می‌گیرد و فاصله بین آنها با استفاده از آجرهای گری با یک انحنای رو به بالا طاق زده شده و سقف کامل می‌شود.
آجر سفال
آجر سفال نیز برای مصرف طاق ضربی استفاده می‌شود که انواع مختلفی دارد: تیرچه، بلوک، آجر معمولی، آجر ده سوراخ که از آخری برای تیغه چینی و تفکیک قسمتهای مختلف ساختمان و حتی در دیوارچینی‌ها نیز استفاده می‌شود.
از آجرهای سفال حتی در دیوارکشی فضاهایی مثل باغ،کارخانه یا کارگاه، همزمان به عنوان نما نیز استفاده می‌شود.
بلوک سقفی در گذشته بیشتر برای پرکردن بین تیرچه‌ها استفاده می‌شد و در حال حاضر کمتر مورد استفاده واقع می‌شود.
برخی از آجرهای سفال، ابعاد بزرگتری دارند و داخلشان توخالی است. این آجرها به صورت بلوکهای سقفی در فاصله بین دو تیرچه قرار می‌گیرند و روی سقف را پر می‌کنند. سپس با بتن روی آنها پوشش داده می‌شود و به این ترتیب، تیرچه ها به هم متصل می‌شوند.
ساختمان این آجرهای بلوک، طوری طراحی شده است که داخل آنها به صورت شبکه‌ای خالی باشد. علت این طراحی،سبک شدن آجر و نیز افزایش استقامت آن است.
در کل، آجرهای سفالی هم در دیوارکشی، هم سقف و هم در تیغه چینی( تفکیک قسمتهای مختلف یک ساختمان) و حتی گاه همزمان در نما استفاده می‌شوند.
در دیوارکشی های سازمانی و یا دیوارکشی محوطه های بزرگ مثل کارخانه‌ها و کارگاه‌ها، از آجرهای سفالی همزمان هم برای دیوارکشی و سفت کاری و هم برای نما استفاده می‌شود.
آجر دوغابی یا آجر ماشینی
آجرهای دوغابی یا پلاک که بیشتر به عنوان آجر دوغابی شناخته می‌شوند در دهه ۶۰، ۷۰ و حتی تا اوسط دهه ۸۰ تولید می‌شدند.
آجرهای دوغابی یا همان آجرهای ماشینی، شکننده، سست، ضعیف، ظریف و کم‌استقامت بودند و به همین دلیل، فقط در نمای ساختمان استفاده می‌شدند.
این آجرها اغب ۲۰ سانت طول، ۴ سانت ارتفاع و ۲ سانت ضخامت داشتند.
برای تولید آجر دوغابی باید از نوع خاک به خصوصی استفاده کرد چراکه این آجرها گل نمی‌شوند بلکه با خاک آسیاب شده درست می‌شوند. به این ترتیب که خاک آسیاب شده و سپس دو نم می‌شود. خاک دو نم شده از دستگاهی شبیه آسیاب(دستگاه اوماج کن) می‌گذرد و بعد از آن وارد قالبهای پرس شده و پرس می‌شود. به عبارت دیگر، خاک دو نم با فشار و شدت پرس، شکل آجر به خودش می‌گیرد.
” مجموعه آجر سنتی حیدری ” قبلا آجر دوغابی نیز تولید می‌کرد اما تولید آن را به علت کیفیت پایین این نوع آجر، متوقف کرد.
آجر سنتی
آجر سنتی به آجری گفته می‌شود که به صورت دستساز درست می‌شود و تولید اصولی آن دقت و کار زیادی می‌طلبد.
مراحل مختلف تهیه این آجر از انتخاب خاک رس مناسب تا عمل آوری خاک و عمل آوری گل تهیه شده و قالب زدن و پخت آجر، نیاز به زمان و حساسیت دارد. در عوض آجر به دست آمده، بالاترین جایگاه را در میان انواع آجر دارد چه به لحاظ زیبایی شناختی و چه دوام رنگ و استقامت. کما اینکه در طول تاریخ معماری ایران نیز این جایگاه را داشته است و کمتر بنای تاریخی داریم که آجری نباشد حتی بناهایی چون پلها که در آب درست شده اند نیز با آجر سنتی، کار شده اند.
یک آجر سنتی که با رعایت حساسیتهای ذکر شده در پاراگراف بالا، پخته می‌شود تا هزار سال عمر می‌کند. رنگ آن طبیعی است و در برابر عوامل جوی، تغییر نمی‌کند. آنقدر با استقامت است که در سفت کاری هم استفاده می‌شود و آنقدر زیباست که در نما هم استفاده می‌شود.
امروزه آجرهای سنتی در رنگها و ابعاد مختلف تولید می‌شوند و این نکته موجب باز شدن دست معمار در استفاده خلاقانه از این مصالح در بدنه، نما، کف و بامها شده است.
به عنوان مثال در مجموعه ” آجر سنتی حیدری ” آجرهای سنتی متنوع در انواع قزاقی، نیمه، پلاک، چهارگوش، ختایی، نظامی، آجر حلالی ، آجر ستونی،آجر نقش برجسته و در رنگهای طبیعی حنایی روشن، حنایی ملایم، حنایی تیره، سفید بهی، سفیدگلبهی، خاکی، قرمز(بنفش روشن) و رنگ ترکیبی ( ابلق یا خالدار ) تولید می‌شود.
اشاره‌ای گذرا به حساسیتهای تولید آجر سنتی
برای روشن شدن اینکه جایگاه خاص آجر سنتی، آسان به دست نمی‌آید تنها به مقایسه مدت زمان پخت این آجر با چند نوع آجر دیگر می‌پردازیم:
تمام آجرهایی که در این مقاله از آنها صحبت شد حتی آجرهای شبه نسوز امروزی که در نمای ساختمان استفاده می‌شوند طی زمان ۱۲ تا ۳۶ ساعت، پخته می‌شوند.
اما آجر سنتی زمان بسیار طولانی‌تری(بیش از ۲۰ روز) برای پخت می‌طلبد و این پخت حداکثری اهمیت زیادی در کیفیت آجر دارد اما متاسفانه به علت گران بودن سوخت، در بسیاری از آجرپزی ها پس از طی ۴، ۵ روز، آجرهای سنتی از کوره تخلیه می‌شود.
حتی آجر فشاری توپر هم (که به جز ضمخت و کج و کوله و ناگونیا بودنش تقریبا شبیه ساختمان آجر قزاقی است) در عرض ۲۴ تا ۳۶ ساعت پخته می‌شود و این در حالی است که آجرهای سنتی همچون آجر قزاقی باید بالای۲۰ روز تا ۲۵ روز داخل کوره بماند و با حرارت یکنواخت و آتش مدام پخته شود.